Metin tabanlı bir ekran altında Türkçe yazdıktan ve uygulamalarımızı Türkçe yazıtipleriyle kullanmaya başladıktan sonra X Window altında nasıl Türkçe yazılır ve okunur, görelim.
Öncelikle yapmamız gereken, Türkçe yazıtiplerinin X Window'a
tanıtılmasıdır. X Window açılırken, hangi yazıtiplerini yükleyeceğini
belirlemek amacıyla bazı öntanımlı dizinlere bakar. Bu dizinler,
/usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasında belirtilmiştir.
RPM paketlerini kurabileceğiniz bir dağıtım kullanmanız halinde, Türkçe yazıtiplerini ve klavye harita ek dosyasını yüklemişseniz, işiniz çok kolay. Bu dosyaları yükleyip yüklemediğinizi bilmiyorsanız aşağıdaki komutu çalıştırın.
# rpm -qa | grep ISO8859-9
XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
Yukarıdaki satırlara benzer bir çıktı almış olmanız gerekiyor (sürüm numaraları farklı olabilir). Eğer almadıysanız Türkçe yazıtiplerini kurmamışsınız demektir. Eğer Red Hat Linux kullanıyorsanız, CD'yi sürücüye yerleştirip sırayla şu işlemleri yapın:
# mount /dev/cdrom
# cd /mnt/cdrom/RedHat/RPMS/
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-75dpi-fonts-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-2.1.2-1
# rpm -i XFree86-ISO8859-9-100dpi-fonts-2.1.2-1
Yazıtiplerini ve klavye eşlem dosyasını sisteminize kurduktan sonra bir sonraki adıma geçin.
Şimdi, daha önce yarım bıraktığımız noktaya geri dönelim. X Window'un
yükleyeceği yazıtiplerinin bulunduğu dizinler /usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasında belirtiliyordu.
Bu dosya içinde, aşağıdakine
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
ya da buna
FontPath unix/-1
benzer satırlar göreceksiniz.
Bu satırların en başına, kurduğumuz Türkçe yazıtipleri neredeyse o
dizinin adını yazıyoruz. Red Hat Linux 6.0'dan itibaren Türkçe yazıtipleri
/usr/share/fonts/ISO8859-9 dizinine kuruluyor. Bu dizin patikasını
XF86Config dosyasının en üstüne ekleyelim. Tüm Türkçe yazıtipleri kurulmuşsa
/usr/share/fonts/ISO8859-9 dizini altında aşağıdaki dosyaları
görebilirsiniz:
# ls -al /usr/share/fonts/ISO8859-9/
total 17
drwxr-xr-x 5 root root 1024 Feb 13 19:04 .
drwxr-xr-x 11 root root 1024 Feb 15 18:46 ..
drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 100dpi
drwxr-xr-x 2 root root 6144 Feb 13 19:04 75dpi
drwxr-xr-x 2 root root 1024 Feb 13 19:04 misc
Şimdi ISO8859-9 dizininde Türkçe yazıtiplerimizin bulunduğunu
/usr/X11/lib/X11/XF86Config dosyasında belirtelim.
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/misc"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/75dpi"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/ISO8859-9/100dpi"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/misc/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/75dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/100dpi/:unscaled"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Type1/"
FontPath "/usr/X11R6/lib/X11/fonts/Speedo/"
Tabi, bu dosyada "FontPath unix/:-1" satırı varsa, ekleme yapacağınız üç satırı da "FontPath unix/:-1" satırının başına koymanız gerekiyor.
Şu anda yazıtiplerimizi sisteme tanıtmış durumdayız. X Window açılırken önce en üstteki FontPath bilgileri okunacaktır.
Şimdi X Window'a girin. Netscape ile herhangi bir Türkçe dosyayı görüntüleyebilirsiniz.
Sıra geldi klavye ayarlarının yapılmasına. Red Hat ile birlikte, Türkçe
klavye eşlem dosyaları da geliyor. Bu dosyalar, /usr/X11R6/lib/X11/etc
dizininde yeralıyorlar:
# cd /usr/X11R6/lib/X11/etc/
# ls -al xmodmap.*
-r--r--r-- 1 root root 4988 Oct 10 10:53 xmodmap.std
-rw-r--r-- 1 root root 2764 Oct 6 1998 xmodmap.tralt
-rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trf
-rw-r--r-- 1 root root 2316 Oct 6 1998 xmodmap.trq
Yukarıdaki dosyalar sırasıyla standart Amerikan klavye, alt Türkçe klavye, F
klavye ve Q Türkçe klavyeye karşılık geliyor. X Window'a girerken bu
klavyelerden bir tanesini aktif hale getirmemiz gerekiyor. Örnek olarak, Q
Türkçe klavyenin, X Window açılırken etkin olması için,
/home/kullanıcı-adı/.xinitrc dosyasına aşağıdaki satırı eklemelisiniz.
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq
.xinitrc dosyasına, kullandığınız pencere yönetecisini
çalıştıracak şekilde bir eklenti de yapmanız gerekecektir. Bu eklentiyi
de yaptıktan sonra dosyanın son hali aşağıdakine benzer bir hal alır:
xmodmap /usr/X11R6/lib/X11/etc/xmodmap.trq
startkde
Tabi siz startkde yerine istediğiniz pencere yöneticisini çalıştıracak şekilde bir komut yazabilirsiniz.
X Window'a girdikten sonra da klavye haritasını değiştirmek mümkündür. Bunun
için yukarıda örneği bulunan xmodmap komutunu doğrudan xterm altında
çalıştırabilirsiniz.
X Window altında kullanılan klavye eşlem dosyalarından xmodmap.tralt, konsol ekranda kullanılan tr.alt dosyasından biraz farklılık gösteriyor. Konsol altında, herhangi bir Türkçe karakteri bastırmak için ALT tuşunu kullanırken, X Window altında ALT-GR tuşunu kullanmalısınız.
XFree86'daki güzel bir özellik de, konsolda kullanılan klavye eşlem
dosyasının aynısının, X Window açılırken de kullanılabilmesi. Bunun için,
/usr/X11R6/lib/X11/XF86Config dosyasında,
XkbDisable
şeklinde bir satırın bulunması gerekir.